طب سنتی آذربایجان و قره داغ “تورکه داوا”
مقدمه:
سلام کشور عزیزمان ایران دارای دو میراث ارزشمند تنوع قومی و دیگری تنوع زیستی با بیش از ۸ هزار گونه گیاهی بوده به این دو نشان است غنای فرهنگی و ذخایر ارزشمند دانش بومی میهن عزیزمان ایران دارداین امر فرصتی را به حافظان فرهنگ و دانش بومی کشور می دهد با پشتکار و عشق به میهن اسلامی حافظ فرهنگ بومی ایران باشیم. لذا در همین راستا بود که طب سنتی معروف به “تورکه داوا” بطور مجزا در ایران انتخاب و مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت. تورکه داوا نام طبی بومی است که مشتمل بر خواص گیاهی تعریف شده و در برخی موارد با نسخه های شفا بخش خود گاها غلم روز را نیز درنوردیده است.
طب تورکه داوا در بین برخی از اقوام ساکن در کشور بخصوص ترکهای ایران معمول بوده و عمدتا افراد خاصی با این شیوه درمانی مبادرت به درمان بیماران میکنند. بطور مثال در بین ترکان آزربایجان بانوان کهنسال آخرین صاحبان این گنجینه تجربی و باستانی هستند. این شیوه درمانی که در گذشته جزئی مکمل برای طب اسلامی بوده هم اکنون به جزء در مواردی خاص (مانند برخی روستاها و ایلات و عشایر) در شهرهای بزرگ کمرنگتر از گذشته شده و در حال فراموشی است.
مکتب طب سنتی آذربایجان “ترکه داوا”
مکتب طب سنتی آذربایجان “ترکه داوا” برای اولین بار توسط آقای اسلام مصطفوی و پس از چاپ کتاب گیاهان دارویی به انظمام طب سنتی آذربایجان، چاپ جهاد دانشگاهی تهران قدم در راه مجامع علمی گذاشت. پس از مطالعه بیش از 180 مکتب طب سنتی جهان سیستم این طب پایه ریزی و پس از رایزنی های صورت گرفته با اساتید و پژوهشگران مرتبط با بخش دانش پزشکی مردمی کشور هم اکنون در حال ثبت جهانیست.
انواع شيوههاي درمان
درطب سنتي انواع شيوههاي پيشگيري و درمان حاصل تجاربي هستند كه مردم ترک آذربايجان در طول ساليان دراز به دست آورده و سينه به سينه انتقال دادهاند. براين اساس آنها گاه با گياهان دارويي مانند ختمي، كاسني، گل گاوزبان،و … به درمان بيماريها ميپردازند،وگاه نيز تركيبي از مواد گياهي، دامي، معدني و … استفاده ميكنند و سرانجام زماني نيز براي درمان بيماري به اعمالي دست ميزنند كه اگر چه جاوديي به نظر ميرسند، اما ميتوان آنها را در گروه درمانهاي ذهني يا ذهن درماني طبقهبندي كرد. بنابراين ميتوان انواع شيوههاي درمان را به سه قسمت زیر تقسيم كرد.
– درمان به وسيلة گياهان دارويي
– درمان به وسيلة مواد گياهي، دامي و معدني
– ذهن درماني
آشنایی با قره داغ و طب سنتی “تورکه داوا” و داروهای گیاهی قره داغ:
مقدمه ای درباره قره داغ:
قره داغ یا (ارسباران) با وسعت ۸۰۶۵۴ هكتار در شمال شرق استان آذربايجان شرقي، جنوب رودخانه مرزي آراز (ارس) و در ۶۰ كيلومتري شمال شهرستان اهر و غرب شهرستان كليبر در مرز جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان واقع است.
قره داغ امروزه در محدوده شهرستانهاي اهر، كليبر، ورزقان، بخشي از مرند، جلفا و هريس قرار دارد. قره داغ در تاريخ به عرفان و موسيقي معروف بوده است. بزرگترين آشيق هاي آزربايجان همواره از قره داغ برخاستند. قره داغ به مفهوم كوه بزرگ است و همچنان كه از نامش بر ميآيد منطقه اي كوهستاني با پوشش جنگلي بوده است. در طول تاريخ اهر مركز قره داغ بوده است.
قره داغ منطقه اي است كوهستاني و مرتفع كه ارتفاع آن از ۲۵۶ متر تا ۲۸۹۶ متر از سطح دريا متغير است و از نظر جغرافيايي بخشي از كوه هاي قفقاز را شامل مي شود. ارتفاعات اين منطقه ادامه رشته كوه هاي قفقاز است كه توسط رودخانه آراز از يكديگر جدا شده اند.
تنوع گیاهی منطقه قره داغ:
بر اساس اعلام یونسكو، جنگل های قره داغ در زمره 15 منطقه غنی جهان از نظر تنوع ژن های گیاهی و جانوری است. فقط خود منطقه حفاظت شده قره داغ به اندازه یک نوزدهم تنوع گیاهی قاره اروپا و به اندازه یک چهارم تنوع گیاهی کشور فرانسه را در خود جای داده است.
به طور كلي پوشش گياهي در منطقه بسيار متنوع است به طوری که فقط در منطقه حفاظت شده و ذخیرگاه زیستکره قره داغ بیش از 1000 گونه گیاه وجود دارد که به لحاظ شرایط توپوگرافی و تنوع آب وهوایی و موقعیت جغرافیایی از تنوع گیاهی و ذخیره‌گاه ژنتیکی فون و فلور بسیار غنی تشکیل شده است و ۵۵ گونه آن براي نخستين بار از ايران گزارش شده است.
گونه‌های گیاهی این منطقه به دلیل عدم از بین رفتن در عصر یخبندان به عنوان فسیل زنده مورد توجه محققان است که بررسی‌ها نشان می‌دهد از نظر فرماسیون گیاهی این منطقه دارای چهارفرماسیون جنگل، درختچه زار، بوته زار و علفزار است.
حکیم یعقوب پیغامی و نظرش در مورد قره داغ و گیاهان دارویی اعجاب انگیزش:
حکیم یعقوب پیغامی به سال ۱۳۴۷ در قره داغ (شهرستان اهر) چشم به دنیا گشوده و به دلیل علاقه خاص به پزشکی و کار درمان از ۱۲ سالگی نزد حکیم مومن تبریزی (حکیم ابراهیمیان) به شاگردی و آموختن حرفه ی طب سنتی روی آورده است. وی از سال ۷۲ به تهران عزیمت کرده و مستقلا به کار عطاری و طبابت سنتی پرداخته است.
پیغامی جزو معدود حکیمان سنتی است که موفق به اخذ مدرک معادل دانشگاهی از دانشگاه تهران شده است. تشخیص احوال بیمارا بوسیله گرفتن نبض و مزاج‌شناسی از جمله اصول مهارتی این‌حکیم است.
تمام گیاهانی را که خوراک ساخت داروهایشان هستند، از منطقه قره داغ تهیه و از طبیعت این منطقه برداشت می کنند. قره داغ و بخصوص اطراف اهر تنها از لحاظ معدن خاک و سنگ های گران بها زرخیز نیست بلکه این منطقه یک منطقه افسانه ای و پربار از لحاظ داشتن گیاهان نایاب دارویی است که خودرو می رویند.
به عقیده بسیاری از حکیمان گیاهان قره داغ را بهترین دارو برای درمان بیماری ها در ایران می دانند.
طب سنتی آذربایجان و قره داغ